خیلی از افراد در صورت احساس خستگی مزمن شک می‌کنند که شاید مشکلی در غده تیروئید باشد. هورمون‌های تیروئیدی، انرژی بدن را تنظیم می‌کنند و وقتی این هورمون‌ها کمتر از حد طبیعی باشند (کم‌کاری تیروئید) فرد ممکن است مدام خسته و بی‌انرژی باشد. برای بررسی سلامت تیروئید، ابتدا به‌طور معمول یک آزمایش تیروئید ساده معمولاً با اندازه‌گیری هورمون TSH  تجویز می‌شود. اگر این آزمایش غیرطبیعی باشد، آزمایش‌های تکمیلی مانند تست T4 و تست T3 هم انجام می‌شود تا دقیقا بدانیم تیروئید کم‌کار است یا پرکار. به عبارت دیگر، هنگامی که به مجموعه‌ای از این تست‌ها نیاز باشد، گاهی از اصطلاح «آزمایش کم‌کاری تیروئید» یا «آزمایش پرکاری تیروئید» استفاده می‌شود (این عبارات به معنای مجموعه آزمایش‌های هورمونی تیروئید است).

علائم کم‌کاری و پرکاری تیروئید

علائم تیروئید کم‌کار ممکن است خفیف و تدریجی ظاهر شود و در ابتدا نادیده گرفته شوند. اما با گذشت زمان اغلب این نشانه‌ها بیشتر خودشان را نشان می‌دهند. از جمله علائم رایج کم‌کاری تیروئید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی مزمن و بی‌انرژی بودن
• افزایش وزن ناگهانی (بدون تغییر در رژیم غذایی)
• حساسیت زیاد به سرما (بی‌دلیل احساس سرما می‌کنید)
• کندی ضربان قلب (برادی‌کاردی) و احساس سبکی سر
• خشکی پوست و مو (ممکن است پوست خشک و موها شکننده شود)

در مقابل، علائم پرکاری تیروئید معمولا شامل کاهش وزن سریع، تپش قلب زیاد، اضطراب و تعریق بیش از حد است. اگرچه سؤال شما درباره خستگی است، دانستن تفاوت علائم کمک می‌کند تا بفهمیم باید روی کم‌کاری تمرکز کنیم یا پرکاری. از آنجا که خستگی مفرط بیشتر با کم‌کاری تیروئید همراه است، پزشک ممکن است در ابتدا به فکر بررسی آزمایش کم‌کاری تیروئید بیفتد.

آزمایش‌های تشخیص تیروئید

برای تشخیص اختلالات تیروئید، معمولاً چند آزمایش تیروئید به‌صورت مکمل انجام می‌شود. مهم‌ترین و اولین تست، تست TSH است. آزمایش TSH سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) را در خون اندازه می‌گیرد. هورمون TSH از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و به غده تیروئید فرمان تولید هورمون‌های تیروئیدی را می‌دهد. تغییرات این هورمون به عنوان «هشدار اولیه» عمل می‌کند؛ یعنی اگر سطح تیروکسین خون پایین بیاید، TSH بالا می‌رود و اگر هورمون تیروئید بالا باشد، TSH پایین می‌آید. در عمل، پزشک با توجه به علائم بالینی (مثل خستگی، کاهش وزن یا افزایش وزن غیرمنتظره) این تست را درخواست می‌کند.

آزمایش‌های مهم تیروئیدی عبارتند از:

• تست  TSH: اولین و مهم‌ترین آزمایش، که نشان می‌دهد آیا تیروئید کم‌کار یا پرکار است. مقدار بالای TSH معمولا به معنی کم‌کاری تیروئید (کمبود هورمون تیروئید) و مقدار پایین TSH نشان‌دهنده پرکاری تیروئید است.
• تست T4 و تست Free T4: T4  (تیروکسین) شکل اصلی هورمون تیروئید در خون است. تست T4 کل مجموع هورمون تیروکسین متصل و آزاد را نشان می‌دهد، اما تست Free T4 مقدار هورمون تیروکسین آزاد و فعال را اندازه می‌گیرد. در واقع، تست Free T4 به ما می‌گوید چه مقدار تیروکسین بدون اتصال به پروتئین‌ها در دسترس سلول‌ها است. معمولاً اگر TSH بالا باشد و Free T4 پایین، تشخیص قطعی کم‌کاری تیروئید است؛ برعکس، TSH پایین همراه با Free T4 بالا نشانه پرکاری تیروئید است.
• تست T3: T3  (تری‌یُدوتیرونین) شکل فعال‌تر هورمون تیروئید است. این تست معمولا برای تشخیص و ارزیابی شدت پرکاری تیروئید مفید است. در افراد پرکار، سطح T3 بالا است. در کم‌کاری تیروئید اما تغییر T3 دیرتر ظاهر می‌شود و می‌تواند طبیعی باقی بماند.
• سایر تست‌ها: گاهی علاوه بر موارد بالا، تست‌های T3  کل یا Free T3  و حتی اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های تیروئید نیز انجام می‌شود، اما برای سؤال شما (خستگی) تمرکز بر TSH، T4 و T3 کافی است.

در مجموع، آزمایشگاه سلامت این هورمون‌ها از طریق یک نمونه خون ساده صورت می‌گیرد. نیازی به آمادگی خاصی مثل ناشتا بودن نیست و معمولا پزشک در زمان مناسب اقدام می‌کند. نتایج حاصل از این تست‌ها توسط پزشک متخصص بررسی می‌شود تا تشخیص دقیق انجام گیرد.

TSH در آزمایش خون چیست؟

TSH (Thyroid Stimulating Hormone) هورمونی است که از غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و نقش پیام‌رسان برای غده تیروئید را دارد. وظیفه TSH این است که به غده تیروئید دستور دهد هورمون تولید کند. در آزمایش خون، تست TSH مقدار این هورمون را اندازه می‌گیرد. به عنوان مثال، اگر بدن شما هورمون تیروئید کمتری تولید کند، مقدار TSH در خون افزایش پیدا می‌کند تا تیروئید را برای ترشح هورمون بیشتر تحریک کند. پزشک معمولا اگر علائم پرکاری یا کم‌کاری تیروئید وجود داشته باشد (مثل خستگی، کاهش انرژی، کاهش یا افزایش وزن غیرمنتظره)، تست TSH را درخواست می‌دهد.

مقدار طبیعی TSH بسته به آزمایشگاه ممکن است کمی فرق کند، اما به‌طور کلی اگر TSH شما بالاتر از حد نرمال باشد، این اغلب نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید است (یعنی تیروئید شما به اندازه کافی هورمون نمی‌سازد). اگر مقدار TSH پایین باشد، معمولا به این معنی است که تیروئید بیش از حد فعال شده (پرکاری تیروئید) است. بنابراین تست TSH یکی از ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین آزمایش‌ها برای بررسی عملکرد تیروئید است. نتیجه TSH به پزشک می‌گوید گام بعدی کدام تست باشد.

تست Free T4 در آزمایش خون چیست؟

T4  (تیروکسین)  اصلی‌ترین هورمون تیروئیدی است که توسط غده تیروئید ترشح می‌شود. در خون، بخشی از T4 به پروتئین‌ها متصل است و بخش دیگر آزاد (Free) است. تست Total T4 مقدار کل T4 (متصل و آزاد) را نشان می‌دهد، اما تست Free T4 دقیقاً میزان T4 آزاد (غیرمتصل) را اندازه‌ می‌گیرد. هورمون T4 آزاد آن مقداری است که می‌تواند وارد سلول‌های بدن شود و اثر هورمونی داشته باشد. از این رو، اغلب تست Free T4 اطلاعات مهمی درباره عملکرد واقعی تیروئید می‌دهد.

در تشخیص، اگر TSH بالا و Free T4 پایین باشد، یعنی غده تیروئید به درستی هورمون تولید نمی‌کند (کم‌کاری تیروئید). بر عکس، TSH پایین و Free T4 بالا نشان می‌دهد تیروئید بیش‌فعال است (پرکاری تیروئید). نتایج Free T4 معمولاً همراه با TSH تفسیر می‌شود تا نوع اختلال تیروئیدی مشخص شود. به طور خلاصه، Free T4 میزان واقعی هورمون در گردش را نشان می‌دهد که بدن می‌تواند از آن استفاده کند.

تست T3 چیست؟

T3 (تری‌یُدوتیرونین)، شکل فعال‌تر هورمون تیروئید است که بخشی از آن در بدن از تبدیل T4 به وجود می‌آید. آزمایش T3 گاهی انجام می‌شود تا در موارد پرکاری تیروئید اطلاعات تکمیلی بدهد. در افرادی که پرکاری تیروئید دارند، سطح T3 خون افزایش می‌یابد. اما در کم‌کاری تیروئید، معمولاً ابتدا سطح T3 تغییری نمی‌کند و دیرتر از سایر هورمون‌ها کاهش می‌یابد. به همین دلیل، تست T3 بیشتر برای تائید و سنجش شدت پرکاری تیروئید به‌کار می‌رود و در تشخیص اولیه کم‌کاری تیروئید چندان تعیین‌کننده نیست.

به طور کلی، برای پاسخ به سؤال شما باید بدانید که اگر همیشه خسته‌اید و شک به اختلال تیروئید دارید، شروع کار از تست TSH در آزمایش خون است. بسته به نتیجه آن، ممکن است آزمایش‌های T4 از جمله Free T4 و T3 نیز درخواست شود. در اکثر موارد با همین آزمایش‌های ساده می‌توان فهمید مشکل از کم‌کاری تیروئید است یا خیر.

معرفی آزمایشگاه تشخیص پزشکی سلامت

برای انجام دقیق آزمایش‌های تیروئید مثل تست TSH، T4 و T3 می‌توانید به آزمایشگاه تشخیص پزشکی سلامت مراجعه کنید. این مرکز با تجهیزات پیشرفته و کادر مجرب، انواع تست‌های هورمونی تیروئید را به طور کاملاً تخصصی انجام می‌دهد. آزمایشگاه سلامت سابقه‌ای درخشان در ارائه خدمات آزمایشگاهی دارد و می‌تواند مطمئن‌ترین نتایج را برای بررسی عملکرد تیروئید شما فراهم کند. متخصصان این آزمایشگاه، نمونه خون را با دقت پردازش می‌کنند و گزارشی جامع از مقادیر TSH، T4 و T3 و Free T4 ارائه می‌دهند تا پزشک شما بتواند تشخیص را با اطمینان بیشتری انجام دهد.