عوامل خطرساز کانسر سرویکس و غربالگری آن

عوامل پیش‌بینی کننده انتقال

ثابت‌ترین عامل پیش‌بینی کننده انتقال عفونت، میزان فعالیت جنسی یک فرد است، به ویژه تعداد شرکای جنسی. هرچه تعداد شرکا بیشتر باشد، احتمال انتقال هم بیشتر خواهد شد. همچنین مصرف طولانی مدت OCP و دخانیات نیز به عنوان عوامل خطر گزارش شده‌اند.

عوامل خطرساز کانسر سرویکس

• ابتلا به انواع پرخطر HPV
• شروع زودرس فعالیت جنسی (به ویژه در سنین کمتر از ۱۶ سالگی، که ناحیه T Zone در دهانه رحم به بلوغ کامل نرسیده و آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به عفونت HPV دارد)
• تعداد زیاد شرکای جنسی (بیشتر از ۳ نفر)
• وجود تست مثبت سرولوژیک علیه HIV
• دریافت درمان‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی (مثل انواع ترکیبات کورتونی)
• مصرف سیگار
• مصرف داروهای خوراکی ضد بارداری
• تعداد بالای زایمان
• التهاب مزمن واژن به دلیل سایر عفونت‌های منتقله از طریق تماس جنسی (مانند کلامیدیا، مایکوپلاسما، HSV، هموفیلوس دوکره‌ای، تریکوموناس واژینالیس و غیره)

با این حال، انجام ندادن آزمایش روتین غربالگری برای کانسر سرویکس هنوز مهمترین فاکتور خطرساز برای ابتلا به این کانسر می‌باشد.

غربالگری کانسر سرویکس

در غربالگری HPV باید توجه داشت که هیچ یک از تست‌های غربالگری دارای حساسیت صد در صد نبوده و بنابراین قادر به حذف کامل خطر ابتلا به کانسر سرویکس نمی‌باشند. انجام یک تست HPV غیر استاندارد (فاقد تاییدیه FDA) می‌تواند منجر به اقدامات درمانی غیر ضروری، همراه با درد و خونریزی شود. همچنین، نتیجه مثبت آن می‌تواند باعث اضطراب فرد و ایجاد انگ (Stigma) ابتلا به بیماری مقاربتی شود.

سیر طبیعی عفونت HPV

اغلب عفونت‌های HPV گذرا و بدون علامت هستند و مشکل بالینی ایجاد نمی‌کنند. حدود ۷۰٪ از افراد مبتلا به عفونت جدید HPV در ناحیه سرویکس رحم، می‌توانند در عرض یک سال و تقریباً ۹۰٪ آنها در عرض دو سال از عفونت پاک شده و ویروس را از بین ببرند. بنابراین اکثر افراد فعال از لحاظ جنسی ممکن است بدون اینکه هرگز خودشان متوجه شده باشند به عفونت ناشی از HPV مبتلا شده و بهبود یافته باشند. متوسط دوره یک عفونت جدید HPV (یعنی عفونت با ژنوتایپی که فرد قبلاً به آن مبتلا نشده) در زنان و مردان تقریباً ۸ ماه است.

انتقال HPV

از آنجایی که شایع‌ترین نوع عفونت ناشی از HPV، عفونت آنوژنییتال (مقعدی-تناسلی) می‌باشد، انتقال آن هم بیشتر از ناحیه آنوژنییتال صورت می‌گیرد، اما می‌تواند از نقاط دیگری نظیر حلق و دهان هم منتقل شود. انتقال جنسی از طریق تماس جنسی (معمولاً همراه با مقاربت یا Coital) یا تماس‌های نزدیک (Intimate) مانند تماس دهانی-تناسلی و تماس‌های جنسی غیر مقاربتی (Non-Coital) صورت می‌گیرد. بنابراین، مقاربت برای انتقال عفونت ضروری نیست.

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) جزو خانواده ویروس‌های DNA دار دو رشته‌ای است که فقط سلول‌های اپی‌تلیوم پوست و مخاط را درگیر می‌کند. عفونت با این ویروس یکی از شایع‌ترین بیماری‌های منتقله از طریق تماس جنسی بوده و تاکنون ۱۵۰ گونه ژنتیکی (ژنوتایپ) از آن تشخیص داده شده که فقط ۳۰ ژنوتایپ آن مربوط به ناحیه تناسلی بوده و می‌توانند این ناحیه را آلوده کنند.

اغلب این عفونت‌ها خود محدود شونده و بدون علامت بوده و در بسیاری از موارد شناسایی نمی‌شوند. ژنوتایپ‌های تناسلی HPV بر اساس ارتباط اپیدمیولوژیک آنها با کانسر سرویکس (سرطان دهانه رحم) به دو دسته کم خطر (Low Risk HPV) و پر خطر (High Risk HPV) طبقه‌بندی شده‌اند.

ژنوتایپ‌های پر خطر یا انکوژن می‌توانند طیف وسیعی از تغییرات با درجه کم (Low Grade) تا درجه بالا (High Grade) را در سلول‌های دهانه رحم (سرویکس) ایجاد کنند و ضایعات پره کانسر (پیش‌سرطانی)، کانسر ناحیه سرویکس، آلت تناسلی، مقعد، واژن، ولوال (فرج) و اروفارنزیال (دهانی-حلقی) را ایجاد نمایند.

عفونت پایدار با تایپ‌های انکوژن ویروس، قوی‌ترین عامل خطرساز در ایجاد ضایعات پیش‌سرطان و کانسر مرتبط با HPV می‌باشد. بروز همه کانسرهای سرویکس به تایپ‌های پر خطر HPV نسبت داده می‌شود و عامل ۷۰ درصد کانسر سرویکس هم ژنوتایپ‌های ۱۶ و ۱۸ می‌باشند.

بنابراین، با توجه به نکات فوق بهتر است در غربالگری از روش‌هایی استفاده شود که مستندات کنترل کیفی آن (از جمله حساسیت، ویژگی و غیره) مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) قرار گرفته باشد.

شیوع کانسر سرویکس در زنان ۱۵ تا ۱۹ سال بسیار نادر است (در این بازه سنی از هر یک میلیون خانم یک یا دو مورد مبتلا به کانسر گزارش می‌شود) و فقط یک درصد موارد کانسر در دختران ۲۱ ساله گزارش می‌گردد. هرچند شیوع HPV‌های پر خطر در دختران زیر ۲۱ سال بیشتر است ولی میزان پاکسازی و بهبود عفونت در این گروه نیز از زنان مسن‌تر بیشتر است. بنابراین شروع زودرس غربالگری کانسر سرویکس منجر به افزایش موارد بیشتر کانسر سرویکس نمی‌شود و زنان زیر ۲۱ سال صرف نظر از سن شروع فعالیت جنسی نیاز به غربالگری ندارند و غربالگری باید از سن ۲۱ سالگی به بعد شروع شود.

توصیه‌های غربالگری بر اساس سن

• برای زنان بین ۲۱ تا ۲۹ سال، غربالگری با پاپ اسمیر هر سه سال یکبار (به شرط در دسترس بودن پاپ اسمیر استاندارد و درست) کفایت می‌کند و نیازی به انجام همزمان آزمایش پاپ اسمیر و HPV (Co-testing) نیست.
• برای زنان بین ۳۱ تا ۶۵ سال توصیه می‌شود که هر پنج سال یکبار Co-testing انجام شود.