علل ژنتیکی

کم‌خونی فانکونی به دلیل جهش در ژن FANCB ایجاد می‌شود که یکی از 14 ژن دخیل در این بیماری است. این جهش‌ها معمولاً باعث اختلال در ترمیم DNA شده و منجر به تجمع آسیب‌های ژنتیکی در سلول‌ها می‌شوند. در نتیجه، سلول‌ها نمی‌توانند به‌درستی تکثیر شوند و نقص در مغز استخوان، افزایش خطر سرطان، و سایر عوارض بروز می‌کنند.

تأثیر عوامل محیطی

افراد مبتلا به کم‌خونی فانکونی به مواد سمی DNA مانند سیس‌پلاتین، میتومایسین C، و UVA (اشعه ماوراءبنفش) بسیار حساس هستند. این مواد می‌توانند به تشدید آسیب‌های DNA و افزایش خطر سرطان کمک کنند.

ویژگی‌های بالینی بیماری

اختلالات ظاهری

• ویژگی‌های غیرطبیعی صورت: ممکن است صورت مثلثی‌شکل داشته باشند.
• پوست غیرطبیعی: ممکن است پوست آنها لکه‌های قهوه‌ای یا پررنگ (هیپرپیگمانتاسیون) داشته باشد.
• ناهنجاری‌های اسکلتی: اختلالاتی مانند کاهش وزن هنگام تولد، کوتاهی قد، ناهنجاری‌های استخوانی، یا انگشتان اضافه دیده می‌شود.
• اختلالات رشد: برخی از بیماران رشد کندتر از حد معمول دارند.
  

بیماری‌های مرتبط

• سرطان‌های خون مانند لوسمی میلوئید حاد (AML)
• تومورهای جامد مانند کارسینوم سلول‌های سنگفرشی سر و گردن (HNSCC)
• سرطان‌های دستگاه گوارش، کبد و تخمدان که اغلب قبل از سن 50 سالگی تشخیص داده می‌شوند.

مشکلات خونی

• نقص در مغز استخوان باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز و سفید می‌شود.
• مستعد خونریزی و عفونت هستند زیرا بدن قادر به تولید سلول‌های ایمنی کافی نیست.
• احتمال ابتلا به کم‌خونی آپلاستیک، دیسپلازی مغز استخوان و لوسمی میلوئید حاد (AML) بسیار بالا است.

تشخیص و بررسی‌های آزمایشگاهی

آزمایش‌های رایج برای تشخیص

• آزمایش شمارش کامل خون (CBC): برای تشخیص کم‌خونی و سایر مشکلات خونی.
• آزمایش کروموزومی: بررسی شکست‌های کروموزومی ناشی از داروهایی مانند میتومایسین C (MMC) و دی‌اتیل‌بوتان (DEB) که باعث ناپایداری ژنتیکی می‌شوند.
• آزمایش مغز استخوان: بررسی میزان تولید سلول‌های خونی و احتمال بروز سرطان.
• آزمایش‌های ژنتیکی: بررسی جهش‌های ژنی خاص در بیماران و اعضای خانواده.

روش‌های درمان و کنترل بیماری

مشاوره ژنتیکی

• آزمایش ژنتیکی برای تشخیص ناقلین بیماری در خانواده ضروری است.
• بررسی جنین قبل از تولد در خانواده‌هایی که سابقه کم‌خونی فانکونی دارند.

درمان‌های موجود

• انتقال خون: برای حفظ سطح کافی سلول‌های خونی.
• داروهای تحریک‌کننده مغز استخوان: برای افزایش تولید سلول‌های خونی.
• پیوند مغز استخوان: تنها درمان قطعی در بیماران با نقص شدید مغز استخوان؛ اگرچه این روش خطر سرطان‌های ثانویه را افزایش می‌دهد.
• درمان‌های جدید مانند ویرایش ژن و داروهای ترمیم DNA در حال بررسی هستند.

خطرات و عوارض درمان

• پیوند مغز استخوان ممکن است خطر تومورهای جامد را افزایش دهد.
• داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند عوارض شدیدی داشته باشند، زیرا بیماران به مواد شیمیایی حساس هستند.

امید به زندگی و پیش‌آگهی

بیماران مبتلا به کم‌خونی فانکونی معمولاً در سنین 14 تا 25 سالگی تشخیص داده می‌شوند. احتمال زنده ماندن آن‌ها به میزان موفقیت پیوند مغز استخوان و پیشگیری از سرطان‌ها بستگی دارد. برخی از بیماران با مراقبت‌های دقیق پزشکی و تشخیص زودهنگام سرطان‌ها، طول عمر بیشتری دارند.

پیشگیری از بیماری

• آزمایش‌های ژنتیکی پیش از بارداری برای والدینی که سابقه خانوادگی دارند.
• تشخیص پیش از تولد از طریق بررسی DNA جنین در هفته‌های 10 تا 15 بارداری.
• پیشگیری از قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا و اشعه ماوراءبنفش برای کاهش خطر سرطان.

منابع

این مقاله ترجمه‌ای از مقاله‌ی اصلی Dr. Laurence Knott, Fanconi’s Anaemia منتشر شده در Patient Info Doctor (آخرین بروزرسانی: ژوئیه 2019) است.