مقدمه
ویروس متاپنوموویروس انسانی (HMPV) یکی از عوامل اصلی بیماریهای تنفسی در سراسر جهان است که اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این مقاله با هدف ارائه اطلاعات جامع درباره این ویروس، تاریخچه کشف آن، اثرات آن بر سلامتی افراد و اقدامات پیشگیرانه و درمانی مرتبط با آن تهیه شده است. در ادامه به بررسی دقیقتر این ویروس در سطح جهانی و ملی پرداختهایم.
ویروس متاپنوموویروس انسانی چیست؟
HMPV یک ویروس RNA است که به خانواده پنوموویریده و کلاس متاپنوموویروس تعلق دارد. این ویروس اولین بار در سال 2001 کشف شد و مطالعات نشان میدهد که احتمالاً صدها سال در جمعیت انسانی وجود داشته است. این ویروس میتواند عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی را ایجاد کند و اغلب در کودکان، سالمندان و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف مشاهده میشود.
HMPV یکی از اصلیترین ویروسهایی است که میتواند بیماریهای تنفسی فصلی ایجاد کند. شباهتهای ساختاری و ژنتیکی این ویروس به ویروس پاراآنفلوآنزا و ویروس سینسیشیال تنفسی (RSV) موجب شده تا مطالعات زیادی برای فهم بهتر آن انجام شود.
علائم و نشانهها
علائم شایع HMPV شامل:
- سرفه مداوم که میتواند خشک یا همراه با خلط باشد.
- تب خفیف تا شدید که معمولاً چند روز طول میکشد.
- گرفتگی بینی و آبریزش شدید.
- تنگی نفس و احساس سنگینی در قفسه سینه.
این علائم در افراد مختلف با شدتهای متفاوتی بروز میکند. در موارد شدیدتر، این بیماری ممکن است به برونشیت، برونشیولیت یا پنومونی منجر شود. همچنین، افراد با بیماریهای زمینهای قلبی یا ریوی ممکن است دچار تشدید علائم شوند که نیازمند مراقبت پزشکی فوری است.
روشهای انتقال
ویروس HMPV از راههای زیر منتقل میشود:
- تماس مستقیم با ترشحات آلوده ناشی از سرفه یا عطسه افراد بیمار.
- تماس نزدیک با افراد آلوده در محیطهای شلوغ مانند مدارس یا محلهای کار.
- لمس سطوح آلوده به ویروس و سپس تماس با دهان، بینی یا چشم که امکان انتقال را افزایش میدهد.
ویروس در محیطهای بسته و فاقد تهویه مناسب بهراحتی منتقل میشود، به همین دلیل توجه به تمیزی محیط و رعایت فاصلهگذاری اجتماعی بسیار مهم است.
اپیدمیولوژی جهانی
در سطح جهانی، این ویروس در کودکان زیر 5 سال شایعتر است، اما در بزرگسالان نیز، بهویژه در فصول سرد سال، مشاهده میشود. آمارها نشان میدهد که:
- حدود 14.2 میلیون مورد عفونت حاد تنفسی تحتانی ناشی از HMPV در کودکان گزارش شده است.
- نرخ مرگومیر این ویروس در موارد حاد حدود 1 در هر 1000 مورد مبتلا است.
- بیشترین شیوع این ویروس در مناطق با جمعیت بالا و کشورهای کمدرآمد گزارش شده است.
در سالهای اخیر، مطالعات بیشتری روی تأثیر این ویروس بر بزرگسالان و بیماران مزمن انجام شده است. کشورهای توسعهیافته نظیر آمریکا و اتحادیه اروپا نیز شاهد افزایش موارد ابتلا هستند.
وضعیت در ایران
در ایران، این ویروس طی سالهای گذشته در نظام مراقبت دیدهوری ثبت شده است. مطالعات نشان میدهد که شیوع HMPV در ایران حدود 8.9٪ برآورد شده است و بیشتر در کودکان زیر 5 سال مشاهده میشود. بیمارستانهای ایران نیز در فصول پاییز و زمستان با افزایش مراجعه بیماران تنفسی مواجه هستند که بخشی از این موارد به HMPV مرتبط است.
با توجه به اینکه نظام سلامت ایران تلاشهای زیادی برای بهبود روشهای تشخیصی و پیشگیری از بیماریهای ویروسی انجام داده است، نیاز به توسعه زیرساختهای آزمایشگاهی برای شناسایی سریع HMPV نیز احساس میشود.
وضعیت در چین
چین بهعنوان یکی از پرجمعیتترین کشورهای جهان، هر ساله با موارد بالایی از عفونتهای تنفسی مواجه میشود. در فصل زمستان، افزایش موارد HMPV بهوضوح در بیمارستانهای این کشور مشاهده میشود. گزارشها حاکی از آن است که اگرچه موارد بیماری افزایش یافته، اما تاکنون وضعیت بحرانی اعلام نشده است. مقامات بهداشتی چین با اجرای پروتکلهای جدید مانند گسترش تستهای آزمایشگاهی و تقویت آموزش عمومی، به دنبال کنترل شیوع این ویروس هستند.
روشهای تشخیص
تشخیص دقیق و بهموقع HMPV از اهمیت ویژهای برخوردار است. روشهای تشخیصی شامل:
- RT-PCR: این روش برای شناسایی ژنهای خاص ویروس بسیار دقیق و قابل اعتماد است.
- RT-qPCR: فناوری حساستر و پیشرفتهتر که امکان شناسایی سریعتر اسید نوکلئیک ویروس را فراهم میکند.
- روشهای نوین مانند LAMP و CRISPR: این فناوریها به دلیل هزینه کمتر و سرعت بالا در حال محبوبیت بیشتری هستند.
توسعه روشهای تشخیصی سریع و کمهزینه، بهویژه در کشورهایی با منابع محدود، میتواند به شناسایی و مدیریت بهتر این ویروس کمک کند.
درمان و پیشگیری
در حال حاضر، هیچ واکسن یا درمان ضدویروسی خاصی برای HMPV وجود ندارد، اما پیشرفتهای اخیر در زمینه بیوتکنولوژی امیدهایی برای تولید واکسن در آینده نزدیک ایجاد کرده است. اقدامات پیشگیرانه شامل:
- شستشوی مکرر و دقیق دستها با صابون و آب گرم.
- استفاده از ماسک در محیطهای شلوغ یا هنگام بیماری.
- تهویه مناسب فضاهای بسته و جلوگیری از ازدحام جمعیت.
- رعایت اصول بهداشت فردی مانند دوری از افراد بیمار و ضدعفونی کردن سطوح پرتماس.
درمان فعلی بیشتر حمایتی است و شامل مصرف مایعات، استراحت کافی، و در موارد حاد، استفاده از دستگاههای کمکتنفسی میشود. بیماران با علائم شدید باید فوراً به پزشک مراجعه کنند.
نتیجهگیری
ویروس HMPV، اگرچه جدید نیست، اما همچنان تهدیدی جدی برای سیستمهای بهداشتی جهان محسوب میشود. آگاهی از روشهای انتقال، تشخیص و پیشگیری میتواند به کنترل این ویروس کمک کند. افزایش سرمایهگذاری در حوزه بهداشت عمومی، توسعه روشهای تشخیصی و تولید واکسنهای مؤثر از جمله اقداماتی است که میتواند بار این بیماری را کاهش دهد.
با پیشرفت فناوریهای تشخیصی و افزایش آگاهی عمومی، مدیریت این بیماری بهبود یافته و از شیوع بیشتر آن جلوگیری خواهد شد.
منابع
- CDC – Human Metapneumovirus
- Human Metapneumovirus (hMPV): American Lung Association; 2025
- Steinberg R, Marty V, Korten I, Aebi C, Latzin P, Agyeman PKA. Epidemiology and Clinical Characteristics of Human Metapneumovirus Infections in Hospitalized Children in Two Consecutive Postpandemic Years. The Pediatric Infectious Disease Journal. 2024;43(4)
- Feng Y, He T, Zhang B, Yuan H, Zhou Y. Epidemiology and diagnosis technologies of human metapneumovirus in China: a mini review. Virology Journal. 2024;21(1):59
- HMPV not new emerging virus, residents advised to take precautions: Global Times; 2025
- Haas LE, Thijsen SF, van Elden L, Heemstra KA. Human metapneumovirus in adults. Viruses. 2013;5(1):110-87
- Bergeron HC, Crabtree J, Nagy T, Martin DE, Tripp RA. Probenecid Inhibits Human Metapneumovirus (HMPV) Replication In Vitro and in BALB/c Mice. Viruses. 2024;16(7)
- Malekshahi SS, Yavarian J, Shafiei-Jandaghi NZ, Mokhtari-Azad T, Farahmand M. Prevalence of Human Metapneumovirus Infections in Iran: A Systematic Review and Meta-Analysis. Fetal Pediatr Pathol. 2021;40(6):663-73
- Human Metapneumovirus Surge in China: Should the US, UK, and Canada Be Concerned or Stay Calm?: Economic Times; 2025
